Phát huy truyền thống nghìn năm, dù sống dưới ách thực dân, người dân Cổ Loa không khuất phục, từng bước tiếp cận lý tưởng cách mạng và trở thành cơ sở quan trọng in ấn, truyền bá tài liệu bí mật. Ngày 17/8/1945, Cổ Loa giành chính quyền sớm, góp phần vào thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám. Trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, với vị trí chiến lược gần Thủ đô, Cổ Loa luôn là hậu phương vững chắc, đóng góp sức người, sức của cho tiền tuyến, thể hiện vai trò nổi bật trong sự nghiệp đấu tranh và bảo vệ Tổ quốc.

Bia di tích cách mạng Cổ Loa

Cuối thế kỷ XIX, Cổ Loa chìm trong bóng đêm nô lệ như bao làng quê khác dưới ách thống trị của thực dân Pháp. Chúng bóc lột đến tận xương tủy qua đủ loại sưu thuế hà khắc như thuế ruộng, thuế thân, thuế nhà, thuế chó… Cuộc sống lầm than ấy đã gieo mầm cho tinh thần phản kháng và ý chí đấu tranh sau này của người dân Cổ Loa.

Người nông dân Việt Nam dưới thời Pháp thuộc

Có áp bức, ắt có đấu tranh. Từ đau thương và tủi nhục, người dân Cổ Loa đã đứng lên phản kháng để giành lại quyền sống. Dù còn đơn lẻ, các hành động chống đối phản ánh tinh thần yêu nước bền bỉ và truyền thống thượng võ của mảnh đất từng là kinh đô trong lịch sử.

Đồng chí Nguyễn Văn Chén, nguyên cán bộ xứ ủy Bắc Kỳ, Đảng viên đầu tiên của Cổ Loa và Đông Anh

Cổ Loa là nơi ăn ở, làm việc của một số cán bộ cao cấp, là cơ sở in ấn tài liệu, đi lại, hội ý của các đồng chí Trung ương.

“Gia đình đồng chí Dũng rất biết ơn và không bao giờ quên nhân dân Cổ Loa đã cứu sống đồng chí Dũng”. (Trích hồi ký của đồng chí Nguyễn Thị Kỳ, vợ đồng chí Văn Tiến Dũng)

Xác nhận của đồng chí Nguyễn Thị Kỳ, vợ đồng chí Văn Tiến Dũng về việc gia đình ông Nguyễn Văn Phú và bà Hoàng Thị Tửu đã chăm non tận tình cho đồng chí Dũng

Gia đình bà Nguyễn Thị Tơ, xóm Chợ đã nuôi giấu nhiều cán bộ cách mạng

Trụ sở in báo “Cờ giải phóng” của Đảng được đặt tại nhà ông Nguyễn Văn Thìn, làng Sằn. Cơ quan in báo “Cờ giải phóng” đã làm việc ở Cổ Loa từ 5/1945 đến khi Cách mạng Tháng Tám thành công. Tại đây đã phát đi nhiều tài liệu, báo chí của Đảng trong thời kỳ tổng khởi nghĩa.

Trụ sở in báo Cờ giải phóng được đặt đầu tiên tại xóm Vang (Cổ Loa). Sau này bị phát hiện nên đã chuyển đến Sằn Giã

Báo “Cờ giải phóng”, cơ quan Tuyên truyền, cổ động Trung ương của Đảng Cộng sản Đông Dương

Đền Thượng là nơi đã diễn ra nhiều cuộc họp quan trọng của các cán bộ An toàn khu và các cán bộ khác về An toàn khu. Cùng với Hải Bối, Võng La, Xuân Trạch... Cổ Loa thực sự đã trở thành cơ sở vững chắc của An toàn khu.

Đền Thượng

Nhà bia - Đền Thượng, nơi thành lập chi bộ đầu tiên, đồng thời là nơi diễn ra nhiều cuộc gặp gỡ, hội ý công việc của Đảng. Các đồng chí đảng viên đã cải trang thành những người đi lễ đền để hoạt động.

Nhà bia (ảnh chụp đầu thế kỷ XX)

Cây đa Ngô Quyền trước am Bà Chúa - nơi dừng chân, trú ẩn của nhiều chiến sĩ cách mạng

Cây đa Ngô Quyền

Cây đa Ngô Quyền

Chi bộ Đảng đầu tiên ở Cổ Loa được thành lập với ba đảng viên: Đào Duy Tùng, Trương Văn Đông, Trương Quốc Thái, do đồng chí Lê Đình Thiệp và Trần Đăng Ninh tổ chức kết nạp. Đồng chí Đào Duy Tùng được chỉ định làm Bí thư Chi bộ đầu tiên. Họ là những người tiên phong mang ánh sáng cách mạng đến với nhân dân Cổ Loa. Từ đây, phong trào cách mạng tại địa phương được lan rộng, hun đúc tinh thần yêu nước và khát vọng độc lập cho người dân địa phương.

Đồng chí Đào Duy Tùng

Đồng chí Trương Văn Đông

Đồng chí Trương Quốc Thái

Ngày 9/3/1945, Phát xít Nhật đảo chính Thực dân Pháp, tình hình Đông Dương chuyển biến nhanh chóng. Chỉ ba ngày sau (12/3/1945), Ban thường vụ Trung ương Đảng ra chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, mở đường cho cao trào kháng Nhật cứu nước và khởi nghĩa từng phần. Ở Cổ Loa, không khí cách mạng sôi sục, các tổ chức cứu quốc hoạt động gần như công khai. Việt Minh địa phương tích cực chuẩn bị lực lượng, tổ chức quần chúng, sẵn sàng đứng lên giành chính quyền khi thời cơ đến.

Chỉ thị: Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta

Ngày 17/8/1945, dưới sự lãnh đạo của cán bộ Việt Minh, nhân dân Cổ Loa tập trung tại đình Ngự Triều Di Quy, giải tán chính quyền cũ và thành lập Ủy ban cách mạng lâm thời. Cổ Loa trở thành một trong những xã giành chính quyền sớm nhất cả nước, góp phần thúc đẩy cao trào khởi nghĩa tại Hà Nội và vùng lân cận. Thắng lợi đó góp phần mở đường cho sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Đình Ngự Triều Di Quy

CỔ LOA 1945 - 1954: MỘT THỜI KHÁNG CHIẾN

Ngày 6/1/1946, nhân dân Cổ Loa nô nức hưởng ứng ngày bầu cử Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa như một ngày hội lớn. Lần đầu tiên người nông dân được thực hiện quyền công dân của mình.

Trong cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên, Chủ tịch Hồ Chí Minh trúng cử với số phiếu cao nhất (98,4%)

Cuối năm 1946, sau khi có thêm viện binh, thực dân Pháp liên tiếp có những hành động khiêu khích, quyết thực hiện dã tâm xâm lược, thiết lập lại nền cai trị thuộc địa đối với nước ta. Ngày 19/12/1946, hưởng ứng lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Đảng, Chính phủ và Hồ Chủ tịch, nhân dân Cổ Loa đã cầm súng chiến đấu để bảo vệ nền độc lập, tự do vừa giành được.

Lực lượng vũ trang Đông Anh luyện tập chuẩn bị chiến đấu

Lính Pháp tại Cổ Loa những năm 40 - 50 của thế kỷ XX

THỐNG KÊ TỔNG HỢP
THỜI KỲ KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP Ở CỔ LOA

Trong suốt cuộc kháng chiến chống Pháp, hàng trăm thanh niên Cổ Loa đã lên đường ra trận, nhiều người trong số họ đã anh dũng hy sinh, để lại tấm gương sáng ngời về lòng yêu nước. Họ là minh chứng sống động cho tinh thần bất khuất, truyền thống anh hùng tiếp nối từ cha ông.

Các chiến sĩ cách mạng bàn kế hoạch tác chiến

CỔ LOA 1954 - 1975: MỘT LÒNG VÌ TIỀN TUYẾN

Ngày 8/10/1954, quân Pháp rút khỏi huyện Đông Anh. Tỉnh Phúc Yên hoàn toàn giải phóng. Cổ Loa, Đông Anh, một miền đất của tỉnh Phúc Yên thời ấy, cùng miền Bắc bước vào thời kỳ mới, thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội và đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà.

Nhân dân và lực lượng vũ trang nhân dân của xã Cổ Loa được trao tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp

Theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, thực hiện khẩu hiệu “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”, “Tất cả vì tiền tuyến, tất cả để thắng giặc Mỹ xâm lược”, lớp lớp thanh niên Cổ Loa hăng hái lên đường nhập ngũ. Nhiều lá đơn viết bằng máu, nhiều gia đình có ba bốn người con tiếp bước nhau lên đường đánh giặc. Ở một xã có lúc đông nhất chưa tới 1 vạn dân, từ năm 1954 đến năm 1974 đã có 900 người gia nhập các lực lượng vũ trang, tham gia kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Đào Duy Cảnh - người kỹ sư anh hùng của đất Loa thành, góp phần tiêu diệt “pháo đài bay” của Mỹ, được viết trong cuốn: “Sách đỏ Cách đánh B52”

Nữ xã viên Đông Anh “tay cày, tay súng” sẵn sàng chiến đấu trong những năm tháng chống Mỹ cứu nước

Ga Cổ Loa - trên trục đường sắt Hà Nội - Lào Cai là một trong 7 ga đầu mối của Hà Nội. Đây là ga chuyển tải, phục vụ chung cho các đường chuyên dụng của các xí nghiệp công nghiệp. Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, ga Cổ Loa là một trọng điểm đánh phá của máy bay Mỹ.

Ga Cổ Loa

Trong những năm 1967, 1968 đế quốc Mỹ đã 6 lần ném bom bắn phá xuống đất Cổ Loa. Bom đạn Mỹ đã làm cho 25 người chết, 22 người bị thương, 115 nóc nhà bị cháy sập, nhiều trâu, bò, lợn, gà bị giết hại. Từ ngày 20/12 - 28/12/1972, đế quốc Mỹ đã 4 lần dùng B52 rải thảm trên đất Cổ Loa, với 233 quả bom phá, bom sát thương và bom bi.

Bản đồ các địa điểm bị B52 đánh phá trong 12 ngày đêm cuối tháng 12/1972 tại Đông Anh

Vào lúc 20 giờ 13 phút đêm 18/12/1972, Tiểu đoàn 59, Trung đoàn tên lửa 261 (Đoàn Thành Loa), Sư đoàn 361, Quân chủng Phòng không - Không quân ở trận địa Cổ Loa, Đông Anh, Hà Nội đã bắn rơi tại chỗ một máy bay chiến lược B52G của Mỹ, lập chiến công đầu tiên ngay trong ngày đầu của chiến dịch 12 ngày đêm lịch sử cuối năm 1972, góp phần cùng quân và dân Thủ đô Hà Nội lập nên chiến thắng "Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không" oanh liệt.

(1) Thống kê số lượng máy bay B52 bị bắn rơi trong 12 ngày đêm.
(2) Sơ đồ trận địa bắn B52 tại Cổ Loa.
(3) Lực lượng dân quân tự vệ cùng các đơn vị tên lửa, pháo cao xạ phòng không tại Cổ Loa giữ vững trận địa trong chiến dịch “Điện Biên Phủ trên không”.
(4) Bệ phóng tên lửa của Tiểu đoàn 59, Trung đoàn 261 đã bắn rơi chiếc B-52 đầu tiên (đêm 18-12-1972), hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Phòng không không quân

TỘI ÁC CỦA GIẶC MỸ ĐỐI VỚI NHÂN DÂN ĐÔNG ANH TRONG 12 NGÀY ĐÊM CUỐI NĂM 1972

- Máy bay giặc Mỹ đánh phá Đông Anh với 370 lần trong đó 197 lần là B52.

- Giặc Mỹ trút 16.000 quả bom các loại xuống mảnh đất Đông Anh (riêng khu vực Cường Nỗ và Uy Nỗ phải hứng chịu 22 đợt máy bay B52 bắn phá với 2.100 quả bom các loại).

- 418 người chết và hơn 1000 người bị thương.

- 22/23 xã, 76/116 thôn làng, 32 nhà máy xí nghiệp bị tàn phá.

- 2.939 ngôi nhà bị tàn phá trong đó 905 ngôi nhà bị phá hủy hoàn toàn.

- 8 trường học cấp 1-2-3, hàng trăm phòng học bị phá hủy.

- Bệnh viện huyện và 4 trạm xá bị đổ sập hoàn toàn.

- 42/88 hợp tác xã nông nghiệp bị đánh phá ác liệt.

- Nhiều đình, chùa bị đánh bom.

- 88 con trâu bò, 1082 con lợn bị chết.

- 582 ha ruộng đất bị cày xới trở thành ao, chuôm.

- 22,8 km đường bộ, 500m đường sắt bị phá.

- 32 xe oto các loại bị hư hỏng nặng.

- 100 toa xe lửa bị hư hỏng với 18.000 tấn hàng hóa bị cháy.

TRỞ LẠI CỔ LOA - KÝ ỨC MỘT THỜI CÁCH MẠNG

Ngày 30/4/1975, cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước thắng lợi, miền Nam được hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất. Hòa trong niềm vui chung của cả dân tộc, Cổ Loa bước vào một giai đoạn mới - giai đoạn hàn gắn vết thương chiến tranh, xây dựng quê hương trong thời kỳ hòa bình, hướng tới phát triển kinh tế, văn hóa và bảo tồn giá trị lịch sử của mảnh đất ngàn năm văn hiến.

Bệnh viện đa khoa Đông Anh được xây dựng năm 1978

Khai trương chợ phiên xã Nam Hồng (những năm 80 của thế kỷ XX)

TRỞ LẠI CỔ LOA - KÝ ỨC MỘT THỜI CÁCH MẠNG

Trong suốt hai cuộc kháng chiến, Cổ Loa luôn là một cơ sở cách mạng tiêu biểu, nơi ghi dấu những lần các lãnh đạo Đảng, Nhà nước về thăm, làm việc và tri ân. Những chuyến thăm của các đồng chí lãnh đạo không chỉ là sự động viên, khích lệ đối với nhân dân Cổ Loa mà còn thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước đối với công cuộc xây dựng, bảo vệ và phát triển quê hương.

Đồng chí Trường Chinh và đồng chí Hoàng Quốc Việt về thăm và gặp mặt cán bộ, các gia đình cơ sở cách mạng thời kỳ ATK (1941-8/1945) năm 1987

Sau ngày đất nước thống nhất, Cổ Loa bước vào giai đoạn khôi phục, xây dựng và phát triển trong hòa bình. Từ một vùng quê thuần nông giàu truyền thống lịch sử, Cổ Loa từng bước đổi mới toàn diện về kinh tế, văn hóa, xã hội. Những thành tựu trong xây dựng nông thôn mới, gìn giữ, phát huy giá trị di sản văn hóa lịch sử và hội nhập cùng sự phát triển của Thủ đô đã khẳng định sức sống mới, vị thế mới của vùng đất “địa linh nhân kiệt”.

Khu vực Cổ Loa nhìn từ trên cao

Cổ Loa hiện đang đẩy mạnh phát triển nông nghiệp sạch, gắn với bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch. Nhiều mô hình trồng rau, hoa màu, cây ăn quả theo hướng hữu cơ, sử dụng công nghệ sinh học thân thiện môi trường đã được triển khai. Đây không chỉ là hướng đi bền vững, nâng cao giá trị nông sản mà còn góp phần gìn giữ cảnh quan, bản sắc làng quê vùng di tích.

Cầu Đông Trù - Cây cầu rộng nhất Việt Nam nằm trên Quốc lộ 5 kéo dài, nối xã Đông Anh phía bắc Hà Nội và phường Ngọc Thụy, phía nam Hà Nội

Cầu Nhật Tân – là cây cầu thép dây văng lớn nhất Việt Nam, nối liền phường Phú Thượng (quận Tây Hồ cũ) với xã Vĩnh Thanh ( xã Vĩnh Ngọc, huyện Đông Anh cũ). Đây chính là 1 trong 6 cây cầu huyết mạch quan trọng trong giao thông và kinh tế của Hà Nội

Cùng với những nghề gắn với sự kiện thời kỳ An Dương Vương và nước Âu Lạc: Làm bún (làng Mạch Tràng), làm bỏng Chủ (làng Cổ Loa), còn có những nghề thủ công điển hình, giống như bao làng quê vùng đồng bằng Bắc Bộ: Nấu rượu, làm bánh đa, đóng gạch ngói, thêu ren, dệt thảm, đan lát… Ngày nay, nhân dân Cổ Loa vẫn gìn giữ khối di sản khổng lồ đã tạo nên bức tranh thôn quê nhiều màu sắc mà vẫn mộc mạc và yên bình.

Nghề làm bún

Nghề làm bỏng Chủ

Nghề làm bánh đa

Nghề đan lát

Cổ Loa hiện nay được đầu tư hệ thống cơ sở vật chất ngày càng khang trang, đồng bộ. Điện, đường, trường, trạm được nâng cấp đáng kể, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt và phát triển kinh tế - văn hóa của người dân. Các tuyến đường liên thôn, liên xã được bê tông hóa sạch đẹp, hệ thống điện chiếu sáng được mở rộng, trường học và trạm y tế được xây dựng kiên cố, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và diện mạo nông thôn mới tại vùng di tích.

Cầu đường, chợ phiên bên sông Hoàng

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Đường Đào Duy Tùng

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Trường mầm non Cổ Loa

Nguồn: Trường mầm non Cổ Loa

Trường THCS Cổ Loa

Nguồn: Trường THCS Cổ Loa

Thư viện Cổ Loa

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Nhà văn hóa xã Đông Anh có thiết kế mái mô phỏng trống đồng Đông Sơn

Nguồn: Sưu tầm

Nhà thi đấu đa năng xã Đông Anh là một trong những công trình Chào mừng Kỷ niệm 70 năm ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 -10/10/2024)

Nguồn: Sưu tầm

Bên cạnh phát triển kinh tế – xã hội, Cổ Loa luôn quan tâm gìn giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa. Các di tích lịch sử được trùng tu, tôn tạo; lễ hội truyền thống và phong tục tập quán được bảo tồn, duy trì thường xuyên. Công tác giáo dục truyền thống và xây dựng đời sống văn hóa mới được đẩy mạnh, góp phần nuôi dưỡng bản sắc riêng của vùng đất Cổ Loa nghìn năm lịch sử.

Bảo tồn, tôn tạo đình Ngự Triều Di Quy

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Bảo tồn, tôn tạo miệng ốc Loa khẩu

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Khai quật khảo cổ học nghiên cứu thành hào Cổ Loa

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Số hóa 3D hệ thống di tích kiến trúc

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Nghiên cứu, bảo quản di tích gốc

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Các hoạt động trưng bày, triển lãm tại Khu di tích Cổ Loa

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Trang trí cảnh quan di tích

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Lễ hội Cổ Loa

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Tục lệ Quan đám

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Tục lệ ăn Sêu bà Chúa (ngày 13/8 Âm lịch)

Nguồn: Nguyễn Tiến Dũng

Tục lệ khao quân tại làng Cầu Cả - Cổ Loa

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Tục lệ khao ỉ tại làng Mạch Tràng - Cổ Loa

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Nhờ những nỗ lực đó, Khu di tích Cổ Loa đã được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt từ năm 2012. Tiếp đó, Quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Khu di tích (tỷ lệ 1/2000) đã được công bố, tạo cơ sở cho phát triển bền vững. Đặc biệt, lễ hội Cổ Loa cũng được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia năm 2021, khẳng định vai trò và ý nghĩa sâu sắc của di tích trong đời sống văn hóa dân tộc. Khu di tích Quốc gia đặc biệt Cổ Loa xứng đáng được đề xuất xây dựng hồ sơ khoa học trình UNESCO công nhận là di sản thế giới.

Lễ khởi công dự án xây dựng đền thờ Ngô Quyền tại Khu di tích Cổ Loa

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Ngài Lazare Eloundou Assomo - Giám đốc Trung tâm Di sản thế giới đến thăm và làm việc tại Khu di tích Cổ Loa

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Lễ đón bằng di tích Quốc gia đặc biệt năm 2012

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Lễ Công bố quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Khu di tích Cổ Loa (tỷ lệ 1/2000)

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Lễ đón bằng Lễ hội Cổ Loa – văn hóa phi vật thể Quốc gia năm 2023 Recognition ceremony of the Cổ Loa Festival as National Intangible Cultural Heritage in 2023

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Lễ kỉ niệm 1085 năm Ngô Quyền xưng Vương và định đô tại Cổ Loa năm 2024

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa

Diện mạo của Cổ Loa ngày càng thay đổi, khang trang và hiện đại hơn trên cơ sở vẫn bảo lưu những giá trị truyền thống, hòa hợp giữa yếu tố sinh thái nhân văn với công nghiệp và nông nghiệp, đô thị và nông thôn, truyền thống và cách mạng. Trong bối cảnh thực hiện tổ chức đơn vị hành chính theo mô hình chính quyền đô thị hai cấp, bỏ cấp huyện, thành lập các đơn vị hành chính tương đương cấp phường - xã trực thuộc thành phố, Đông Anh sẽ trở thành một trong những vùng phát triển năng động của Thủ đô. Nắm bắt những định hướng lớn của đất nước, định hướng phát triển của địa phương, Cổ Loa đang vươn vai hòa mình vào dòng chảy khát vọng hùng cường của đất nước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị khu di tích Thành Cổ Loa (tỷ lệ 1/2.000)

Nguồn: Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long – Hà Nội

Cổ Loa nhìn từ trên cao

Nguồn: BQL KDT Cổ Loa